Passieve of lijdende zinnen? Soms mag het wél!

Een van de bekendste tips over aantrekkelijk schrijven is ‘Vermijd de lijdende of passieve vorm’. Nou kun je zo’n aanrader ook anders benaderen, maar inhoudelijk blijft dit overeind: met veel lijdende zinnen in je rapport, blog of artikel wordt het een dooie boel voor de lezer.

Weet je niet meer wat de lijdende of passieve vorm is? Lees dan de uitleg bij de Taalunie.

Vandaag wordt er niet gevoetbald op het veldje

Wat ik nu ga doen is gevaarlijk: ik beweer dat die passieve vorm soms best mag. In enkele gevallen is-ie zelfs gewoon beter dan een actieve zin! Bijvoorbeeld als je je in duizend bochten moet wringen om ‘m te uit de weg te ruimen; gewring komt de leesbaarheid nooit ten goede.

Wanneer mag of moet je zin lijden?

1. Als het niet belangrijk is wie iets doet of heeft gedaan

In het eerste kwartaal van dit jaar is veel houten speelgoed verkocht.
Dat de verkopers dat gedaan hebben, is meer dan logisch en bovendien niet relevant.

Er wordt elke middag gevoetbald op het speelplein.
Als het van belang is wie er voetbalt (kinderen van de nabijgelegen basisschool bijvoorbeeld), formuleer je de zin anders. Als het erom gaat dat het speelplein in het algemeen populair is, is de lijdende vorm op z’n plaats.

2. Als je niet weet wie iets doet of heeft gedaan

Er wordt hiernaast heel vals gezongen.
Je ziet niet wie er zingt.

Er is aan de noodrem getrokken.
Als dat in de trein is gebeurd, gebruik je in het algemeen de passieve vorm. Als je de noodrem figuurlijk wilt gebruiken, is het logischer ook de handelende persoon of personen te noemen: De afdeling financiën heeft aan de noodrem getrokken.

3. Als je de handeling wilt benadrukken

Er wordt hier niet geroddeld.
Het gaat hier om het roddelen, niet om wie het (niet) doet.

De factuur wordt volgende week verstuurd.
Natuurlijk kun je ook schrijven: We sturen de factuur volgende week (of: Je ontvangt de factuur volgende week), maar de lijdende vorm is hier niet storend.

Doordat er ook in de weekends hard is doorgewerkt, kwam het project toch op tijd af.
In deze zin zie je een combinatie van 1 en 3: het gaat om het doorwerken, niet om wie dat heeft gedaan.

We garanderen dat het zonnescherm binnen een week wordt bezorgd en geplaatst.
Hier is de garantie het belangrijkst en daarom zet je die voorop. Je zou ook kunnen schrijven: We bezorgen en plaatsen het zonnescherm binnen een week. Dat garanderen we.

De stagiaires worden begeleid door het hoofd binnendienst.
De elementen staan hier in volgorde van belangrijkheid. De actieve zin (Het hoofd binnendienst begeleidt de stagiaires) is alleen logisch als juist die collega bij uitzondering de begeleiding op zich neemt.

Geen vrijbrief

Let op: deze uitzonderingen zijn geen vrijbrief voor de lijdende vorm. Hou je tekst levendig en laat werkwoorden werken. Daar zijn ze voor.