Waar gaat het eigenlijk over? Verhalen met focus

Van te voren bedenken wat je gaat schrijven? Vreselijk. Van te voren opschrijven wat je gaat schrijven? Nog veel erger. Veel lekkerder is het om hop op schrijfavontuur te gaan. Simpelweg te beginnen en wel zien waar je uitkomt. Ja, je moet na afloop misschien wat meer schaven en slijpen, herschrijven en omgooien, maar alles beter dan een schrijfplan maken, toch?

Niettemin zadel ik anderen geregeld met die opdracht op. Het is niet alleen efficiënt (toverwoord bij zakelijk schrijven) om vóór je gaat schrijven te formuleren wat je gaat schrijven, het is ook de enige manier om niet met een wazig verhaal maar met een scherp verhaal te komen. Grammaticale problemen, spellingsfouten, incorrecte verwijzingen … ze zijn eenvoudig achteraf op te lossen. Focussen kan alleen aan het begin.

Zo zien verhalen zonder focus eruit:

• de kop of titel zegt het een, het artikel zelf iets anders;
• de tussenkop wijst naar links, de alinea zelf naar rechts;
• de signaalwoorden zetten me op het ene been, de zinnen zelf op het andere.

Op alle drie die niveaus kun je mij als lezer verwarren, en dat is wat schrijvers zonder focus dan ook prompt doen. En als een schrijver me verwart (op een moment dat ik niet betaald krijg voor het benoemen van die verwarring) dan haak ik af. Klik of blader naar een ander stuk, eentje mét focus.

Maar wat is focus precies? Focus is in ieder geval meer dan sec het onderwerp. Het is wat je met dat onderwerp doet, wat er met het onderwerp gebeurt. Op artikelniveau noem je focus invalshoek. Een onderwerp kan bijvoorbeeld zijn Restaurants in Rotterdam; de invalshoek De vijf beste restaurants. Of: Steeds meer restaurants in Rotterdam, of: Menu’s onder de 15 euro in Rotterdam. Bij elk onderwerp zijn talloze invalshoeken te bedenken.

In het Basisboek Journalistiek van Nico Kussendrager heet de invalshoek de ‘schoongemaakte gedachte’, je artikel teruggebracht tot de essentie. Anderen noemen de invalshoek ook wel onderwerp en gezegde of de focus. Welke term je ook gebruikt, het gaat om datgene waarvan je wilt dat lezers het onthouden. Wat ze tegen hun huisgenoot vertellen bij het avondeten:  ‘Leuk artikel gelezen over de lekkerste Thaise restaurants in Rotterdam…’ 

Focus in je verhaal krijg je door jezelf te dwingen in een woord of zeven te zeggen waar je artikel (mail, essay, stuk, blog, verhaal, interview, film) over gaat. Je zult van mij niet veel strenge regels krijgen, maar hier heb je er een: bepaal je focus vóór je gaat schrijven. En zorg er vervolgens voor dat alles wat je schrijft een relatie heeft met die focus: het is uitleg, een voorbeeld, een tegenstelling, het leidt in, het breit rond. Alles wat geen relatie heeft tot je focus schrap je. Meedogenloos. Wat overblijft is een scherp stuk.

Focus op alineaniveau is al net zo onontbeerlijk. Daarvoor moet je in niet meer dan drie woorden kunnen vertellen waar de alinea over gaat. Lukt dat niet? Dan zijn het waarschijnlijk twee alinea’s die je per ongeluk aan elkaar hebt geschreven. Bovendien moet je kunnen zeggen welke relatie (zie hierboven) de alinea met je onderwerp heeft.

Focus op zinsniveau komt bijna vanzelf als je de eerste twee focussen (foceën, foca?) op orde hebt. Elke zin draagt bij aan het doel van de alinea. Bedenk wat je wilt zeggen, en zeg het dan ook. En niets anders dan dat. Focus op zinsniveau is lastiger vasthouden (voor jezelf en je lezer) als zinnen lang zijn. Dus als je het eenvoudig wilt houden voor jezelf en je lezer, doe dat niet.

Basis bij dit alles is de vraag die Theo en Thea elkaar in de jaren 80 van de vorige eeuw steeds weer stelden: ‘Waar gaat het eigenlijk over?’ Volg hun voorbeeld. Dit verhaal ging over hoe je focus in je verhaal krijgt.